Memduh Şevket Esendal

Memduh Şevket Esendal (Çorlu, 29 Mart 1883 - Ankara, 17 Mayıs 1952) Rumeli göç­meni çiftçi bir ailedendir. Bir süre Edirne Rüştiyesi’ne devam ettiyse de ayrılmak zorunda kaldı. Doktor olmak istiyordu ancak savaşlar ve ailesinin geçirdiği çalkantılar nedeniyle öğrenim göremedi; kendi ifadesiyle, ilk mektep de dahil hiçbir okuldan mezun olmamış, tam manasıyla bir alaylı olarak yetişmişti. 1906’da o zamanlar gizli bir dernek olan İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne girdi. Babasının 1907’de ölümü üzerine ailesini geçindirebilmek için 1912’ye kadar çiftçilikle uğraştı. İkinci Meşrutiyet’in ilanı (1908) sonrasında bir süre Esnaf Odaları Mümessili oldu. İttihat ve Terakki müfettişi olarak Anadolu ve Rumeli’de görev yaptı. Balkan Savaşı çıkınca önce İstanbul’a, sonra Çorlu’ya döndü. Birinci Dünya Savaşı’nda toprakları askeri tarıma ayrıldığı için çiftçiliği bırakmak zorunda kaldı. Müta­reke Dönemi’nde Damat Ferit hükümetinin kovuşturmasına uğradı, bir süre İstanbul’da kaçak yaşadı; 1919’da İtalya’ya gitti, bir yıl kadar Roma’da kaldı. Milli Mücadele’yi başlatan Mustafa Kemal’in yanında yer almak için Ankara’ya geçti; İttihat ve Terakki yıllarında benimsediği Meslekî Temsil’e dayalı yönetim anlayışını burada da savundu. Ankara Hükümeti’nin ilk dış temsilcisi olarak, orta elçilik göreviyle Bakû’ye gönderildi (1920-24). İstanbul’da geçimini sağlamak için Kabataş, Galatasaray ve İstanbul Erkek liselerinde tarih-coğrafya öğretmenliği yaptı (1924-25). Tahran’da beş yıl büyükelçilik yaptı (1925-30). Yurda dönüşünde Elazığ’dan milletvekili seçildi (1931-33). Daha sonra sekiz yıl süren Kâbil Büyükelçiliği görevinde bulundu (1933-41). 1941-50 yılları arasında bu kez Bilecik milletvekili olarak Meclis’te yer aldı. 1942’de CHP genel sekreterliği görevine getirildiyse de 1945’te bu görevden kendi isteğiyle çekildi. Geçirdiği beyin kanaması sonucu 17 Mayıs 1952 gecesi sabaha karşı öldü; Cebeci Asri Mezarlığı’na gömüldü.

İlk öyküsü, 1908’de “Tanin” gazetesinde çıkmış “Veysel Çavuş”tur. “Meslek” gazetesinde yayımladığı öyküler ve yarım kalmış romanı “Miras”ın tefrikasıyla (Aralık 1924-Eylül 1925) sanatçı kişiliğini ortaya koydu. Ömer Seyfettin ile birlikte gerçekçi ve halkçı çiz­ginin öncüleri arasında gösterildi. “Vakit” gazetesinde “Ayaşlı ile Kiracıları” romanı tefrika edildi (12 Mart-21 Mayıs 1934). Dergi ve gazetelerde yayımladığı Çehov tarzı öykülere bakılırsa 1920’li ve 1940’lı yıllar en verimli dönemi oldu: Özellikle 1948-49 yıllarında “Ulus” gazetesinin Pazar ekinde yayımlananlarla ünü birdenbire genişledi.

Yazdıklarının pek azını yayımlamaya değer gören Esendal, tüm yayınlarında ya adının baş harflerini (M.Ş., M.Ş.E.) ya da Mustafa Memduh, Mustafa Yalınkat, M. Oğulcuk, İsteme­noğlu gibi sayıları 12’yi bulan kalem adları kullanmıştır. Öykülerinden bir seçkiyi Tahsin Saraç Fransızcaya çevirip yayımladı (Resquilleur : Nouvelles Choisies, İstanbul, 1971). 1942 CHP Sanat Mükâfatı yarışmasında dereceye giren Ayaşlı ile Kiracıları romanının 1989’da TRT tarafından dizi filmi yapıldı. Yaşamı ve yapıtları üstüne yapılmış akademik çalışmalar arasında İsmail Çetişli’nin “Memduh Şevket Esendal” (1991) kitabı önemli bir kaynak niteliğindedir.

• Ayaşlı ile Kiracıları
• Binnaz Enver Hanım'ın Çayları ve Kocası
• Evdeki Hesaplar
• Hayata Başlarken
• Hürriyet Gelirken
• Kısmet Kuşu
• Mendil Altında
• Miras
• Otlakçı
• Seni Kahve Paklar
• Taş Havan
• Uzak Bir Ülke
• Vassaf Bey