İstiklâl Harbimizde Enver Paşa ve İttihat ve Terakki Erkânı

İstiklâl Harbi’nde Enver Paşa etrafında dahi hayli entrikalar çevrildi. Vesikalar ile görülecektir ki bütün bu işlerde haricî eller, milli harekâtımızı muvaffakiyet­sizliğe sürüklemek için müthiş [rol] oynamışlardır.

Mütarekeyi müteakip İttihat ve Terakki erkânı İstanbul’dan kaçmışlar ve Berlin’de toplanmışlardı. Memleket dahilinde ve hemen ekserisi İstanbul’da ka­lan İttihatçıların ileri gelenlerini de İngilizler Ferit Paşa hükümetine derdest et­tirip maruf Bekirağa bölüğünde –Beyazıt’ta Harbiye Nezareti binası şimâlindeki Merkez kumandanlığı, eskiden Hassa Müşiriyeti Dairesi– hapsettirmişlerdi. 28 Mayıs 1335’te (1919) bunlardan altmış altısını Malta’ya menfaya gönderdiler. Tevkifhanede kalanlardan Halil Paşa ve merkez-i umumi âzasından Küçük Talât Bey, muhafazalarına memur mülâzım Reşat Efendi ile birlikte 9 Ağustos 1335’te firar ediyor. Aynı gecede Enver Paşa’nın kardeşi Nuri Paşa da –bu zat Türk ordu­sunda kaymakam idi; Harb-i Umumi’de Azerbaycan’a fevkalade bir selâhiyetle ve Paşa unvanı ile Enver Paşa tarafından gönderilmişti– Batum’da mahpus bu­lunduğu Ardahan kışlasından bir Azerbaycanlı tarafından kaçırılıyor. Halil Paşa Enver Paşa’nın amcasıdır. Harb-i Umumi son senesinde grup kumandanı olarak Şark’ta bulunmuş, Bakü’nün Türkler tarafından zaptıyla Azerbaycan hükümeti­nin Nuri Paşa vasıtası ile teessüsünde Azeriler tarafından tanılmıştı. Bu iki za­tın aynı gecede biri İstanbul’dan, biri Batum’dan İngilizler elinden kaçabilmele­rini tesadüfe atfetmek pek saflık olur. Şüphesiz ki kendileri birbirinden haberli değillerdi, tesadüfün bu lutfundan mütehayyir de kaldılar. Mesele şu idi: Bolşe­viklerin Kafkaslara inmesi haline karşı İngilizler Menşevik Gürcü ve Taşnak Er­meni ve Müsavat Azerbaycan hükümetlerinden mürekkep bir cephe yapmak is­tiyorlardı, öyle cephe ki aynı zamanda Türkiye’nin Şark cephesini de tutacaklar ve Bolşeviklerle Türklerin temasına mani olacaklardı. Bu tarihlerde Enver, Ce­mal ve Talât Paşalar diğer merkez-i umumi azaları ile Berlin’de bulunuyorlardı. Enver Paşa mütareke bidayetinde Kafkasya’ya gelmek arzusunda bulunmuştu, şimdi fikirler muhtelifti, memleketi el birliği ile batırmışlardı, işi oluruna terk ede­rek Berlin’den seyrine bakmak en kolay ve en tabii bir işti. Fakat ne Enver ve ne de Cemal Paşalar senelerce sorgusuz bir âmir olarak şahane yaşamışlar, hüküm sürmüşlerdi, bu kendilerinde tahte’ş-şuur bir kuvvet yarattığından atalette uzun müddet kalamazlardı. Bundan başka türlü türlü müthiş siyasi cereyanlar bunları da elbet bulacaktı. Meselâ İngiliz siyaseti istiyordu ki daha Bolşevikler Kafkas­lara inmeden evvel –mümkün olmazsa sonra da dahi– Türkiye’de maruf insan­lar tarafından Bolşeviklik ilân edilsin. Bu suretle Boğazlar ve İstanbul meselesi halledilsin; Türkler imha olunsun, orada kuvvetli bir İngiliz idaresi teessüs etsin. Bolşevik Türkiye’nin imhası kararını İtilâf milletlerinden kolayca istihsâl için ta­bii İzmir, Adana vesair garp vilâyetleri de müttefiklere pay verilecektir.