Terör Günlerinde Felsefe - Jürgen Habermas ve Jacques Derrida ile Diyaloglar

Giriş Terörizm ve Aydınlanma’nın Mirası

11 Eylül ve küresel terörizm tartışmasının, Aydınlanma’nı n politik ideallerinin eleştirel bir yeniden değerlendirmesini de içerecek biçimde genişletilmesinin gerekli olup olmadığı merak edilebilir. Bu kitabın savı, bunun gerekli olduğu yönünde. Hem 11 Eylül saldırıları hem de bu saldırılara verilen diplomatik ve askeri tepkiler, Aydınlanma projelerinin ve ideallerinin geçerliliğinin yeniden değerlendirilmesini gerekli kılıyor. Habermas ve Derrida, uluslararası hukukun ve mevcut çoktaraşı kurumların temel yapısını oluşturan hukuki ve siyasal sistemin, birtakım kilit metinleri dayanak alan genel bir entelektüel yönelim olarak kabul edilen Aydınlanma’nın temelini oluşturduğu Batı felsefesi mirası içinde geliştiği konusunda hemfikirler. Eğer bu doğruysa, varolan bu çerçevenin yeterliliğini, tarihsel öncellerine karşı eleştirel anlamda değerlendirecek donanıma, bir filozoftan başka kim sahip olabilir? Buna, terörizme ve teröre karşı savaşın bir satranç oyunu olmadığını ekleyebilirim. Burada önceden belirlenmiş kurallar yok: İlke olarak, yasal ve yasadışı hamleler arasında hiçbir ayrım olmadığı gibi, en iyi hamlenin hangisi olduğuna karar verirken başvuracağımız bir ana prensip de yok. Adlandırılabilecek taşlar yok. Satranç tahtası ise, Kant’ın “yeryüzünün ortak mülkiyeti” diye tanımladığı şeyle örtüştüğü için, başına buyruk değil. Felsefe, antik Yunan’da doğumundan bu yana, bu türden kavramsal labirentlerin yuvası oldu. İlerlerken yetkinlik alanını da şekillendiren felsefe, bildik referans noktaları yok olmuş gibi göründüğünde bile kendini nasıl yeniden yönlendireceğini diğer disiplinlerden daha iyi bilmek durumunda. Bu, hem anlaşılması güç terörizm kavramı hem de bu kavramdan çıkarak yayılan terör deneyimi için geçerlidir. Bu söyleşilerde, Habermas ve Derrida, terörizm mefhumunun temelindeki kavramsal karmaşıklıkla yüzleşmekten isteyerek kaçınan pragmatik yaklaşımın beraberinde getirdiği riskleri açıkça gözler önüne seriyorlar. Bu makalenin son bölümünde, böyle bir uyarıda bulunmalarının nedenlerinden söz edeceğim. Bununla birlikte, okurun Habermas ve Derrida’nın savlarını ancak, felsefenin dünya çapında öneme sahip tekil bir tarihsel olay karşısında sahip olduğu benzersiz konumu idrak ettiğinde tam anlamıyla değerlendirebileceğine inanıyorum. Bir sonraki kısımda bu sorunu kısaca inceledikten sonra, Habermas ve Derrida’nın katkılarına bir bağlam sağlayacak olan iki farklı siyasal yükümlülük modelinin tanımlanmasına döneceğim. Üçüncü bölümde, yirminci yüzyıl tarihinin sömürgecilik, totalitarizm ve Holokost’u da kapsayan travmalarının hem Habermas’ın, hem Derrida’nın felsefeye yaklaşımlarını nasıl şekillendirdiğini tartışacağım. İleri sürdüğüm şey, eğer küresel terörizm yeni milenyumun ilk travmasıysa, felsefenin buna ne ölçüde bulaştığının henüz farkında olmayabileceğidir.