Büyük Argo Sözlüğü (Tanıklarıyla)

Belli başlı kaynaklar tarandığında, argo tanımlarında hem farklar, hem eksiklikler görülür. Bu, bilimin ve dilbilimin yaşama zaman zaman yetişemeyen soğukkanlılığından doğduğu gibi,

 – argonun zaten karmaşık olan yapısından, ele avuca sığmaz, değişken mi değişken özünden,
 – argonun kendisini en sivri biçimde ele verdiği alanların yol açtığı yanılsamalardan (örneğin, argo = hırsız dili, gibi),
 – argonun ülkeden ülkeye, bölgeden bölgeye, dönemden döneme aldığı değişik tarihsel ve güncel biçimlerden, bu biçimlerin de birbiriyle örtüşmeyebilmesinden,
 – tanımı öneren kişi ya da kurulların  dünyagörüşünden ve tanımın yer aldığı kaynağın genel politikasından…
 …da doğmaktadır.

Şimdi, değişik kaynaklardan bir ‘argo tanımları yelpazesi’ derleyelim. İlerde varacağımız ‘eksiksiz’ argo tanımı için veriler, bir yandan argonun sözcük/deyim gereçleridir ama bir yandan da eldeki tanımlardır… Yeter ki, argonun o sevimli, o bin yüzlü görünümlerinden herhangi birisine kapılarak argonun bir bölümünün tanımlamasını yapıp genel bir tanıma ulaştığımızı sanmayalım…

NOT: Aşağıda sıralanan tanımlardaki bütün italikler, benim.

TANIM 1

“Sınıfsal, mesleki ya da yöresel olarak sınırlı bir insan topluluğunun kullandığı özel dil. Almancada Rotwelsch, İngilizcede slang diye adlandırılır.” (Neues Grosses Volks Lexikon, c. 1, s. 199.)

TANIM 2

“Bir toplumsal grubun, özellikle de hırsızların, serserilerin vb. kullandığı göreneksel slang.” (…) (Slang: Yeni türetilmiş terimlerden oluşan bir dilden çok, bu tür bir terimler kümesini niteler ve her iki durumda da egemen kesimde kabul görmeyen, popüler imgeleme seslenen bir dil anlamına gelir.” (Webster’s New Collegiate Dictionary, G.C. Merriam Co., s. 47 ve 228.)

TANIM 3

“Çoğu zaman zengin anlatımlı, hırsızlara ait özel dil. (…) Bazı sosyal kesimlerde kullanılan, kaba, bayağı biçimlerde süslenmiş anlatım tarzı.” (Nouveau Larousse Universelle, c. 1, s. 98.)

TANIM 4

“Önce özellikle Fransız dili filolojisinde, sonra kaplamı genişletilmek suretiyle de genel dilcilikte, Türkolojide ve başka kollarda, dilin tabakalanması bahsinde kullanılan bir terim. (…) Eskiden, önce esnafın, sonra da dilenci, serseri, külhanbeyi, hırsız, kaçakçı ve genel olarak şerir takımının kendi yaşayış tarzı isteğine uyarak, etrafındakilerin anlayamıyacağı bir şekilde ve kendi aralarında konuştuğu aşağılık, özel ve gizli dil.” (İnönü Ansiklopedisi, c. 3, s. 289.)

TANIM 5

“Toplumda belli bir grupa veya sosyal bir sınıfa mahsus olan ve genel dilin koynunda asalak bir kelime hazinesi bulunan konuşma sistemlerine argo (fr. argot) adı verilir, hırsız argosu, talebe argosu, asker argosu, artist argosu, umumhane argosu vb. gibi.” (Türk Argosu, Ferit Devellioğlu, 6. baskı, s. 9.)

TANIM 6

“Kullanılan ortak dilden ayrı olarak, belirli toplulukların sesbilgisi, yapıbilgisi, sözdizimi ve anlam bakımından özellikler gösteren dili veya sözcük dağarcığı…” (Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü, Prof. Vecihe Hatiboğlu, 2. baskı, s. 15.)

TANIM 7

“1. Başıboşlar, hırsızlar gibi toplum düzeninin dışında kalan kişilerin kendi aralarında kullandıkları özel dil: bu dili belirleyen sözcük ve deyimler. 2. Aynı meslekten olan kişilerin kendi aralarında kullandıkları özel sözcük ve deyimler.” (Yazın Terimleri Sözlüğü, Tahir Nejat GencanHaydar EdiskunBaha DürderEnver Naci Gökşen, s. 16.)

TANIM 8

“Aynı meslek veya topluluğa (atelye, okul, kışla vb.) mensup olan şahısların benimsedikleri özel terimlerin bütünü. – Kaba konuşma, kültürsüz ve aşağı tabakanın ağzı.” (Meydan Larousse, Büyük Lûgat ve Ansiklopedi, c. 1, s. 643.)

TANIM 9

“1. Bir meslek ya da topluluk sınıfı arasında kullanılan özel söz. 2. mec. Serserilerin, külhanbeyilerin kullandığı söz ya da deyim.” (Türkçe Sözlük, TDK, s. 53.)

TANIM 10

“Bir toplumda geçerli genel dilden ayrı, ama ondan türemiş olan, yalnızca belirli çevrelerce kullanılan, toplumun her kesimince anlaşılmayan, kendine özgü sözcük, deyim ve deyişlerden oluşan özel dil.” (AnaBritannica Genel Kültür Ansiklopedisi, c. 2, s. 266.)

TANIM 11

“Kendi sosyal çevreleriyle sınırlı yaşayan ve toplumun geri kalan kesimlerinden ayrılmak ve/ya da korunmak isteyen bir grubun benimsediği özel sözcükler bütünü.” (Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, c. 2, s. 778.)

• Dil yarası, gönül yarası
• Hulki'nin sözlüğü