Kaybolan İzler - Güneydoğu’da Geleneksel Dövme ya da Dek ve Dak

Dövmenin Bilinen Tarihi

1991 yılında Avusturya-İtalya sınırındaki Ötztal Alplerinde keşfedilen, yaklaşık 5300 yıl önce yaşamış bir adamın doğal şartlarda oldukça iyi korunmuş mumyası olan Buz Adamı Ötzi, Cilalı Taş ile Bronz Çağı arasındaki döneme ilişkin bazı bilgiler vermektedir. Ötzi’nin vücudunun çeşitli yerlerinde toplam 57 dövme bulunmaktadır. Daha da ilginci, bu dövmelerin, günümüzde akupunktur tedavisi açısından önem arz eden noktalar üzerinde veya çok yakınında bulunmasıdır. Ötzi dışında, vücudunda dövme örneklerini görebildiğimiz en eski kalıntılar, mumyalanmış cesetlerdir. Mısır’da ya da Asya’daki Pazırık kurganlarında, özel yöntemlerle mumyalanmış cesetler göstermektedir ki, yönetici sınıflarda vücuda dövme yaptırma geleneği mevcuttur. Yine Ötzi’nin herhangi bir işlem görmeden tamamen doğal şartlarda ve kendiliğinden korunabilmiş olan cesedi, onun sıradan bir avcı olduğu halde dövme yaptırdığını göstermektedir. Bu, dövme geleneğinin aynı topluluk hiyerarşisi içinde nasıl konumlandığını açıklamamakla beraber, geçmişte farklı toplumsal sınıflarca uygulanabildiğini göstermek açısından önemli bir ipucu olarak değerlendirilmelidir. Yine Heredotos, Trakya’da dövme yaptırmak soyluluk işaretidir; dövmesiz olmak kötülük getirir demektedir. Heredotos’un bu ifadesiyle örtük biçimde iki imada bulunduğu söylenebilir. Birincisi sınıfsal, ikincisi topluluğun yerleşik yargılarını ima etmektedir. Yani soylu sınıfların dövme yaptırdıkları sonucunun yanı sıra, dövme yaptıran bu topluluğun bu vesileyle diğer topluluklardan daha soylu olduğu yargısını da içerdiği söylenebilir. Okyanusya adalarındaki bazı dövmeler de soyluluk işareti sayılmaktadır. Fakat soyluluğu belirleyen dövmenin kendisi değil bazı özel biçimleri ve yoğunluğudur. Varsıl kişiler bütün vücutlarına ve özel bölgelerine de dövme yaptırabiliyorken, yoksullarda bu daha sınırlı bir alana yayılmaktadır. Zira dövme yaptırmak oldukça maliyetli bir iştir.  Bütün bunlar dikkate alındığında, dövmenin hiyerarşik bir toplumsal konumlanış ifade etmeksizin yaygın olarak kullanıldığı sonucuna ulaştırmaktadır.

Asya’daki önemli arkeolojik buluntular arasında yer alan Pazırık Kurganları daha önce de belirttiğimiz gibi dövme konusunda önemli veriler sunmaktadır. Pazırık’ta bulunan kişinin “Vücudu hayvan üslubunun çarpıcı örneklerini sergileyen dövmelerle kaplıdır. II numaralı kurganın mezar odasında bulunan dövmelerle kaplı cesedin gövdesi maalesef kötü korunmuş durumdadır. Buna rağmen vücudun sağ tarafında bulunan dövmeler korunagelmiştir. Bilekten omuza kadar olan sağ kol üzerine, altı düşsel hayvanın dallı boynuzları, arka kısımları avlanma sahnelerindeki vahşi bir hayvan tarafından vurulan ilk darbede olduğu gibi ters bükük şekildeki geyikler dövme olarak işlenmiştir. Mumyanın sağ ayağında dizkapağından ayak bileğine kadar balık figürüyle işlenmiştir. Göğsündeki kaplan figürünün kuyruğu helezon şeklindedir. Sol kol üzerinde iki erkek geyik ve arka ayakları üzerinde zıplayan bir dağ koyunu bulunmaktadır.” Sadece II numaralı kurganda değil, diğer kurganlarda da ele geçen mumyalanmış cesetlerin üzerinde çeşitli dövmeler bulunmaktadır. Dövme sanatının ilkleri sayılabilecek MÖ 500-300 tarihlenen Pazırık’ta ele geçen bu dövmeler üzerinde yapılan çalışmalar erken dönem dövmeciliğinin anlaşılabilmesi açısından son derece önemlidir. Dövmeler olasılık iğneyle ve genç yaşta yapıldığı anlaşılmaktadır. Pazırık dövmeleri üzerinde yapılan incelemelerde doğadaki hayvan hareketlerini esas alarak ortaya çıkmış olan hayvan üslubundaki canlılığın dövmelerde kullanımı, mistik hayvanlara doğadaki hayvan hareket canlılığı yüklenerek sağlanmıştır. Araştırmalarımızda elde ettiğimiz dövme örnekleriyle bu örneklerin karşılaştırılması yoluyla önemli sonuçlar elde edileceğini düşünüyoruz.

Bize Pazırık Kurganları dışında, dövmenin tarihi hakkında bilgi veren en önemli buluntular, Mısır’daki mumyalardır. İÖ 2000’lerden kalma Mısır mumyalarında dövmelere rastlanılmıştır. Eski Mısır’da kamış ve yaprak boyaları ile yapıldığına dair kanıtlar bulunmaktadır.

• Dövmesiz kadın makbul değildi!