Göstergebilimsel Serüven

Göstergebilimsel Serüven ünlü Fransız düşünce ve yazı ustası Roland Barthes’ın (Cherbourg, 1915-Paris, 1980) özellikle seminerleri ve konferansları için yazmış olduğu ve daha çok göstergebilimsel araştırmalarının sonuçlarını içeren metinleri kapsıyor. 1963-1974 yılları arasında, değişik dergilerde ve kitaplarda yayımlanan bu metinler R. Barthes’ın göstergebilimi (Fransızca sémiologie)1 dizgeleştirme çabalarını, değişik alanlara yaklaşım biçimlerini ve çözümleme yöntemi konusunda ortaya attığı ilke ve kavramları sergiliyor. Biz bu metinleri seçerken, Fransa’da R. Barthes’ın ölümünden sonra yayımlanmış olan L’aventure sémiologique (1985)2 adlı derlemeyi temel almakla birlikte, ayrı bir yazı seçimi yaptık ve ayrı bir düzenlemeye gittik. R. Barthes’ın kendi göstergebilim serüveninin değişik aşamalarını belirlediği “Göstergebilimsel Serüven” başlıklı yazının3 ardından iki ana bölüm ayırt ettik: I. İlkeler; II. Alanlar.4 İlkeler bölümünde göstergebilimin temel ilke, kavram ve yöntemlerini sunan ve 1964-1973 yılları arasında gerçekleştirilmiş olan beş yazıyı biraraya getirdik: “Göstergebilim İlkeleri”; “Anlatıların Yapısal Çözümlemesine Giriş”; “Anlatının Yapısal Çözümlemesi”; “Eylem Dizileri”; “Metinsel Çözümleme”. Derlememizin bu birinci bölümünde yer alan ve göstergebilim tarihinde önemli bir yer tutan “Göstergebilim İlkeleri”ni (“Eléments de sémiologie”) R. Barthes ilk kez 1964’te Communications dergisinin 4. sayısında yayımladı. Aynı çalışmayı 1965’te bu kez gözden geçirilmiş, düzeltilmiş, yeni bir giriş bölümü ve kaynakça eklenmiş olarak Gonthier yayınlarında Le degré zéro de l’écriture adlı yapıtıyla birlikte bastırdı. Bu inceleme yazısı 1985’te de L’aventure sémiologique’te yer aldı (ama 1964 bakısı örnek alınarak).5 Metnin İtalyanca ve İngilizce çevirilerinin6 1965’teki ikinci baskıdan yapıldığını da dikkate alarak bir çevirimizi 1965 baskısından gerçekleştirdik.7 İlkeler bölümünün ikinci yazısı olan “Anlatıların Yapısal Çözümlemesine Giriş” (“Introduction à l’analyse structurale des récits”) ise ilk kez 1966’da Communications dergisinin 8. sayısında çıktı. Aynı inceleme daha sonraki yıllarda üç kitapta daha yer aldı: Poétique du récit (“Points” dizisi, 1977); L’analyse structurale du récit, Communications, 8 (“Points” dizisi, 1981); L’aventure sémiologique (1985). Metin çözümleme yöntemleri konusunda çalışan başka bilim adamlarının (A. J. Greimas, Cl. Bremond, U. Eco, J. Gritti, V. Morin, Ch. Metz, T. Todorov, G. Genette) incelemeleriyle birlikte yayımlanan ve bu incelemelere bir giriş niteliğinde olan “Anlatıların Yapısal Çözümlemesine Giriş”i, dört ayrı baskıyı karşılaştırarak dilimize çevirdik8, baskılar arasındaki farklılıkları da dipnotlarda belirttik. “Anlatının Yapısal Çözümlemesi” ile “Metinsel Çözümleme” başlıklı metinlerse, R. Barthes’ın 1969 ve 1973 yılları arasında gerçekleştirdiği iki çözümleme yazısının giriş bölümlerinden alınmış kuramsal nitelikli metinlerdir ve R. Barthes’ın çözümleme anlayışındaki iki değişik yaklaşımın ilkelerini kapsamaktadır.9 İlkeler bölümünde yer alan “Eylem Dizileri” ise önce İngilizce olarak çıkmış bir inceleme yazısının (“Action Sequences”)10 Fransızca’da “Les suites d’actions” başlığıyla yayımlanmış metninin çevirisidir.11 Göstergebilimsel Serüven’in Alanlar başlıklı II. bölümündeyse, R. Barthes’ın 1963-1972 yılları arasında değişik alanlara yönelik olarak sürdürdüğü göstergebilimsel araştırmalarını, bu alanlara yaklaşım biçimlerini sergileyen altı yazı yer alıyor: “Saussure, Gösterge, Demokrasi”; “Anlamın Mutfağı”; “Reklam Bildirisi”; “Nesnenin Anlambilimi”; “Göstergebilim ve Şehircilik”; “Göstergebilim ve Tıp”12 Göstergebilimsel Serüven’de yer alan oniki yazının başlıklarının Fransızcaları her metnin girişinde dipnot olarak belirtilmiş, yazıların ilk kez ne zaman ve nerede yayımlandığı da her çevirinin sonunda gösterilmiştir. R. Barthes’ın yazılarında kendi verdiği dipnotlar, her metnin sonunda “Notlar” başlığı altında toplanmış, çevirmenlerin notlarıysa yıldız (*) işaretiyle belirtilerek sayfa altlarında verilmiştir. Metinlerin çevirisinde, ulaşabildiğimiz bütün farklı Fransızca baskıların (bu arada “Göstergebilim İlkeleri” için İtalyanca ve İngilizce çevirilerin, “Anlatıların Yapısal Çözümlemesine Giriş” için de İngilizce çevirinin) karşılaştırılması yapılmış, farklı baskılardaki önemli değişiklikler gerekli açıklamalar biçiminde dipnotlarda belirtilmiştir. Ayrıca, R. Barthes’ın gönderme yaptığı yazıların sonradan kitaplaşmış olanlarıysa köşeli ayraç içinde yayınevi, yayın yılı, vb. ile birlikte gösterilmiştir. Göstergebilimsel Serüven’i çevirirken, R. Barthes’ın Fransızca’ya ilişkin olarak verdiği örnekler, olanaklı durumlarda Türkçeleştirilmiş ve bu işlemin gerekli kıldığı düzenlemeler de yapılmıştır. R. Barthes’ın göstergebilim, dilbilim, anlambilim ve anlatı çözümlemesine ilişkin olarak kullandığı terimleri, Türkçe’de üretilmiş ya da ürettiğimiz “saydam” terimlerle karşılamaya çalıştık. Ama bu arada, Türkçe’de çok dar bir çevre dışında yaygınlık kazanmamış, “saydam” olmayan ve ilgili araştırmacılar arasında da tartışmalara yol açan bazı terimsel karşılık önerilerine de çevirimizde yer vermekten kaçındık. Fransız dilinin ve kültürünün yetiştirdiği büyük düşünce ve yazı ustalarından biri olan R. Barthes’ın bu kitapta okuyacağınız metinlerdeki göstergebilim ve anlatı çözümlemesine ilişkin yargı ve gözlemlerini, bu bilimsel etkinliklerin henüz kuruluş aşamasında olduğu 1960’lı yıllara ve 1970’li yılların başlarına göre değerlendirmek gerektiğini özellikle belirtmek isteriz. Çünkü, o yıllarda R. Barthes’ın henüz kurulmakta olan bir bilim dalı biçiminde ele aldığı ve hem kuruluşuna hem de gelişmesine büyük katkılarda bulunduğu göstergebilim (ve anlatı çözümlemesi), özellikle 1970’li yıllardan başlayarak kuramsal tasarısını büyük ölçüde gerçekleştirmiş ve bugün artık sınırlarının nereye kadar uzanacağını tartışma aşamasına gelmiştir.

Mehmet Rifat Beylerbeyi, 1993.